» شاخص های انتخابات سالم در اندیشه امام خمینی (ره)

_به قلم خدیجه ثنائیان زاده_

انتخابات، یکی از شاخص های دولت های مردم سالار، یا به عبارت دیگر دمکراتیک است. صرف وجود انتخابات برای هر نظام سیاسی شرط لازم برای مردمی بودن آن نظام سیاسی می باشد ولی شرط کافی نیست. شرط کافی بودن شاخص انتخابات، صحت و سلامت آن است.

برای داشتن یک دولت مردمی، داشتن نظام انتخاباتی و عملکرد سالم و صحیح آن ضروری است. ایران یکی از کشور های منطقه خاورمیانه است که سابقه یک صد ساله نظام انتخاباتی دارد، هرچند در مقاطعی از این یک قرن، انتخابات در ایران به شکل فرمایشی و ناسالم خصوصا در دوره قبل از انقلاب اسلامی بروز کرده است. با استقرار نظام جمهوری اسلامی درایران و قانون اساسی و قانون انتخابات جدید، تلاش شده در چارچوب این قوانین در همه دوره ها، انتخاباتی واقعی و سالم داشته باشد. یکی از ملاک های سالم بودن انتخابات، دیدگاه نخبگان و رهبران سیاسی، فرهنگی اجتماعی یک کشور است. اندیشه های امام خمینی (ره) به عنوان شخصیت کلیدی سیاسی- فرهنگی ایران معاصر می تواند معیار خوبی برای برگزاری یک انتخابات سالم باشد.

در دنياى معاصر، بى‌ترديد‌ اراده‌ى‌ واقعى مردم در تعيين سرنوشت خويش، پايه و منشأ اقتدار دولت‌ها شناخته شده و به دنبال آن برگزارى انتخابات امرى معقول و مـوجه جـلوه مى‌نمايد اما بايد متذكر شد كه صرف‌ برگزارى‌ انتخابات‌ِ شكلى نمى‌تواند ضامن تجلى اراده‌ و خواست‌ واقعى‌ مردم تلقى گردد. بنابراين هرچند انتخابات شرط لازم براى ايجاد دموكراسى و استقرار مردم‌سالارى است امـا شـرط كافى نيست. دموكراسى واقعى مستلزم‌ ايجاد‌ و تقويت‌ مبانى جامعه دموكراتيك مانند ساختارهاى ادارى، قوانين انتخابات‌، مديريت‌ انتخابات، رشد سياسى و مفهوم شهروندى و حقوق و مسئوليت‌هاى وابسته به آن است. نظارت بر انتخابات كه مـبين حـق واقـعى بر‌ سرنوشت‌ افراد‌ است، امـرى اسـت كه هـمگان به ضرورت آن معترفند و امروزه‌ نظارت بر انتخابات به عنوان تضمينى براى حفظ صحت و سلامت انتخابات است و از آنجا که بزرگترين هنجار، شرکت در انتخابات از طرف مردم و تلاش بـرای سـلامت‌ آن از طرف دولت و نامزدهايی متعهد‌ است. شرکت‌ آگاهانه‌ در‌ انتخابات، خود يک هنجار دينی است‌. امام‌ راحل در اين خصوص مي‌فرمايد" بنابراين، شرکت در انتخابات و حفظ نظام اسلاميی، به‌ اندازه نماز اهميت دارد. چراکه تمامی اعمال و حـتی روح عـبادی نماز‌ و اثرات اجتماعی آن نيز، در‌ سايةه حکومت اسلامی با قوانين اسلامی است زمانی فرايند انتخابات منجر به اثرگذاری معنوی مـ یشود‌ کـه‌ افـراد، آن را امری اعتقادی بدانند نه سياسی صرف. نامزدها هم باید به اين مقوله توجه جدی ‌‌داشـته‌ بـاشند که با اعتقادات مردم بازی نکنند. به همين دلیل شرکت در انتخابات‌، يک‌ تـکليف اسـت و انـجام درست تکليف، کسب معنويت و پاداش الهی است". شاخص در امر انتخابات، حفظ‌ نظام و حکومت اسـلامی اسـت. مصلحت اجازه نمی دهد که هر کس با هر عقيده‌، مرام، ارزش، سبک زندگی، امـکانات‌ مـادی و مـد تبليغاتی خود وارد عرصه شود؛ بلکه بايد برای حفظ نظام، ماهيت انقلاب و ارزش‌های دينی، اصول بـنيادين و ارکـان فرهنگ اسلامی در تمام فرايند انتخابات حفظ شود که اين خود عين‌ سلامت و در مـسير بـودن اسـت. در نگرش اسلامی، انسان از بعد ماهیت، آزادی و اخـتیار، مسئولیت، خودآگاهی و انـسان کـامل از دیدگاه مکتب اسلام می باشد که انسان را موجودی دو بعدی با فطریات و سرشت‌ مشترک و آزادی و اخـتیار‌ در انتخاب سرنوشت خویش معرفی می‌کند و انسان بدون مدد از دين و راويان آن، نمي‌تواند مصلحت را بشناسد. براين اساس، حضور در انتخابات بايد‌ چنان‌ معقول‌، صادقانه، دلسوزانه و رشد برانگيز باشد کـه خود، راه هدايت و تابلوی راهنمای مردم باشد. در‌ نسبت‌ بـين سـلامت انتخابات و عمل به آمـوزه‌های دينـی و معيار قرار دادن ديدگاه‌های امام‌ راحل‌ به عنوان معماران‌ انقلاب و شاخص سلامت نظام‌، به‌ دست مي‌آيد که: مقوله سلامت‌، در‌ هر کجا به کار رود، مقوله‌ای معنوی و متافيزيکی است؛ يعـنی مـنشأ دينی و وحيانيی دارد‌. براين اساس، تأمين آن جز‌ در‌ سايةه رهنمودهای دينی، تعامل‌ منطقيی عقل و دين با حاکميت‌ ديني‌ و مبنا قرار دادن نظر و ديدگاه رهبران ديني به عنوان شاخص و معيار، امکان‌پذير نيست. اين‌ مقوله‌ (سـلامت)، هـر چه در گـستره ی بالاتری لحاظ‌ شود، تأمين‌ پشتوانه ديني‌ آن، ناگزيرتر و پر رنگ‌تر‌ است. نظر به ماهيت دينی، اجتماعی و سياسی انتخابات و عـجين بودن آن با مقوله قدرت، ثروت‌، سرنوشت‌ ملی، هدايت و سعادت جامعه، تـزريق راهـبردهايی دينـيی در‌ پيکر‌ آن‌ از آغاز تا‌ پايان‌ امری ضروری، منطقی و لاينفک است؛ بدون استمداد از مقولات و آموزه‌های دينی، نه مـصالح ‌ ‌اجـتماعی، نه شاخص‌ها‌، نه‌ ارزش‌ها‌، نه اصلح‌ها، و نه آينده مطلوب، قابل شناساييی، رصد‌، آسـيب‌شناسی ونـگهداری نـيستند‌. تعيين‌ اين مؤلفه‌ها، فقط و فقط شأن دين و منويات دينی است.

در بینش اسلامی و به ویژه در دیدگاه امام خمینی، بنیاد دموکراسی پیوندی عمیق با انسان شناسی اسلامی دارد و این انسان شناسی خاص اسلام است که ماهیت دموکراسی آن را از دموکراسی در سایر مکاتب مادی جدا نموده است. از دیدگاه اسلامی دموکراسی به خودی خود نمی تواند محتوا باشد، بلکه دموکراسی ظرفی است که می تواند محتواهای گوناگونی را بپذیرد و این محتوا را وضعیت تاریخی و فکری یک جامعه و بینش اجتماعی و سیاسی مردم آن مشخص می نماید. پس از مشخص شدن محتوای دموکراسی، عملی شدن آن محتوا و تزریق آن به کانال های تصمیم گیری است که مهم می باشد و در اینجا سخن از انتخابات سالم وحقوق شهروندی مردم یک جامعه به میان می آید.